Welke behoeften hebben Oekraïense ontheemden? 

Allereerst wensen de Oekraïense ontheemden veiligheid en onderdak. Uit interviews weten wij dat zij ook behoefte hebben aan het leren kennen van de omgeving, dagbesteding of werk, ontmoeting en de taal. Een deel van de Oekraïense ontheemden is al begonnen met een taalcursus, meestal om de Nederlandse taal te leren en soms de Engelse taal.  

Aan het werk 

De Oekraïense vluchtelingen die na de Russische inval van eind februari 2022 naar Nederland kwamen, hebben geen werkvergunning nodig om te mogen werken. Van de momenteel (17 maart 2023) 91.280 bij gemeenten geregistreerde vluchtelingen uit Oekraïne is een snelgroeiende groep al aan het werk. Op 1 november 2022 had 46% van de Oekraïense ontheemden tussen de 15 en 65 jaar betaald werk in Nederland, zo berichtte het CBS op 1 februari 2023.  

Werkvergunning nodig?  

Voor werknemers uit Oekraïne is geen werkvergunning nodig als het volgende geldt:   

• De werknemer heeft een sticker of O-document van de IND waaruit blijkt dat zij onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de Europese Unie vallen. 
• De werknemer heeft een arbeidsovereenkomst.  

Financiering en regelgeving 

Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) 

Volwassenen uit Oekraïne mogen deelnemen aan bestaand cursusaanbod van gemeenten dat vanuit de WEB wordt bekostigd. Ook kunnen gemeenten nieuwe cursussen Nederlandse taal voor Oekraïense ontheemden aanbieden. Dit mag vanuit de WEB-middelen worden gefinancierd voor iedereen die 18+ is en staat ingeschreven in de Basisregistratie Personen (de BRP). De gemeente bepaalt of ze deze doelgroep een aanbod willen doen vanuit de WEB-middelen. Veel gemeenten hebben al aangegeven dat zij het WEB-budget voorlopig niet gebruiken voor het aanbieden van formele cursussen voor Oekraïense ontheemden, omdat de huidige WEB-middelen daarvoor niet toereikend zijn.  

Extra budget voor taallessen 

In de kamerbrief ‘Lessons learned Oekraïense ontheemden in NL’ is gevraagd om extra financiële middelen voor taallessen. Inmiddels is bekend gemaakt dat er vanuit het ministerie van SZW 15 miljoen euro beschikbaar wordt gesteld aan gemeenten om Nederlandse lessen aan Oekraïense ontheemden aan te bieden. Informatie over verdeling en de voorwaarden zal naar alle waarschijnlijkheid worden gedeeld in de meicirculaire.

Specifieke Uitkering (SPUK) 

In de Bekostigingsregeling opvang ontheemden Oekraïne staat dat gemeenten een Specifieke Uitkering van 83 euro per gerealiseerde opvangplek per dag ontvangen. Gemeenten mogen dit budget vervolgens naar eigen inzicht inzetten voor de verschillende doeleinden die in de regeling genoemd worden.  

De Regeling opvang ontheemden Oekraïne 

Op 1 april 2022 werd de Regeling opvang ontheemden Oekraïne gepubliceerd. In deze regeling is nadrukkelijk opgenomen dat gemeenten naast recreatieve ook educatieve activiteiten mogen aanbieden aan de Oekraïners in de opvang. Deze activiteiten moeten gericht zijn op de ontwikkeling van kennis en vaardigheden die bruikbaar zijn in de maatschappij. Activiteiten die gericht zijn op een eerste kennismaking met of het leren/verbeteren van de Nederlandse taal worden ook genoemd. In de regeling zijn de financiële toelagen per persoon per maand vastgesteld (Artikel 12 lid 3 t/m 5). 

Deze regeling kan dus ingezet worden door gemeenten voor het opzetten van een educatief aanbod in de gemeente als dagbesteding. Daarbij kan gedacht worden aan taallessen. Op de opvanglocatie, of ergens anders in de gemeente. Het is aan de gemeente of hierbij gebruik wordt gemaakt van professionals en/of vrijwilligers. (Lees hierover meer in het volgende hoofdstuk ‘Werken aan basisvaardigheden’) 

Nieuwe Tijdelijke Wet opvang ontheemden Oekraïne 

Er komt een nieuwe Tijdelijke Wet opvang ontheemden Oekraïne. Omdat er geen sprake meer is van een acute noodsituatie verschuift de verantwoordelijkheid voor opvang en zorg voor vluchtelingen uit Oekraïne van de burgemeester naar het dagelijks bestuur van de gemeente: het college van Burgemeester en Wethouders (B&W).  

De VNG bericht dat gemeenten blij zijn met deze ontwikkeling. Wel zijn er na gesprek met gemeenten zorgen over de uitvoerbaarheid van de nieuwe regeling. Uit een eerdere enquête door de VNG bleek bijvoorbeeld al dat driekwart van de gemeenten capaciteit tekort komt voor opvang (respons 65%), 

Wijziging wet SUWI  

De regering heeft de wet SUWI (Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen) met ingang van 1 augustus 2022 gewijzigd. Deze wijziging geeft het UWV tijdelijk de mogelijkheid om Oekraïense vluchtelingen te registreren als werkloze werkzoekenden. Daardoor kunnen zij in aanmerking komen voor bemiddeling naar betaald werk.

Onderzoek Taalonderwijs volwassen Oekraïense ontheemden 

De Rijksoverheid onderzocht in samenwerking met Berenschot ontwikkelingen rondom taalonderwijs aan de doelgroep en mogelijkheden voor extra financiering. Op 17 februari is het rapport van de eerste Monitor Taalonderwijs volwassen Oekraïense ontheemden aan de Tweede Kamer verstuurd. Berenschot voert nog twee vervolgmetingen uit voor OCW. De tweede ronde van het onderzoek is in maart 2023 van start gegaan. Deelnemen aan het onderzoek kan als gemeente of als onderwijsinstelling.  

Werken aan basisvaardigheden 

Binnen veel gemeenten bestaan taalnetwerken. Binnen deze netwerken wordt momenteel samengewerkt om naast de huidige doelgroepen ook de Oekraïners te ondersteunen met het leren van of verbeteren van basisvaardigheden zoals taal, rekenen en digitale vaardigheden. De cursussen worden in het Nederlands of in het Engels aangeboden. 

We zien verschillende manieren van leren: in de vorm van leren met een docent, leren met een vrijwilliger en zelfstudie. Voor veel mensen is een combinatie ideaal. Welke vorm van scholing passend is, is afhankelijk van de leerwensen van de betreffende persoon, de financiële middelen van de gemeente en de beschikbaarheid van docenten.  

Leren met een docent 

Een docent is opgeleid om iemand nieuwe vaardigheden te leren. Een docent is in staat om leerroutes uit te zetten die passen bij de leerbehoefte van de cursist. Begeleiding door een docent gebeurt vaak in een groep en cursisten krijgen meerdere uren per week les. Dit zorgt voor een groot leereffect. Deze lessen worden meestal aangeboden door de formele taalaanbieders in de regio. De kosten van deze lessen liggen uiteraard hoger dan voor taalscholing aangeboden door een vrijwilliger. 

Let op! Een deel van de Oekraïners is niet bekend met ons alfabet. Als iemand niet bekend is met ons alfabet en hierin niet kan lezen en schrijven, is de inzet van een docent om te alfabetiseren noodzakelijk. 

Een paar voorbeelden van leren met een docent 

• Gemeente Venlo heeft vanuit de WEB-gelden een programma ontwikkeld van 8 weken waarin elke week 5 uur taalles wordt georganiseerd. Dit lesprogramma kan ook opnieuw voor latere arbeidsmigranten worden gebruikt. 
• Gemeente Etten-Leur heeft budget vrijgemaakt om een groep Oekraïense ontheemden een taalcursus aan te bieden. Deze is voor deelnemers uit de gemeentelijke opvang maar ook voor deelnemers die andere woonruimte hebben. Een verslag van deze taalcursus vind je hier. 
• In Rivierenland in de provincie Gelderland is de organisatie van de leervraag van Oekraïners georganiseerd bij ROC Rivor. Zij organiseren de eerste opvang in een Taal/Leerhuis. Na een korte intake kan iemand beginnen in een van de drie cursusgroepen voor basislessen, voorbereiding op werk en alfabetisering.  
• Gemeente Arnhem heeft extra budget vrijgemaakt en lessen Nederlands, Engels of digitale vaardigheden gefaciliteerd voor vijf groepen. ROC Rijn IJssel voert deze lessen uit.  

Oefenen met een vrijwilliger 

Een vrijwilliger gebruikt materialen die geschikt zijn voor vrijwilligers om mee te werken en hoeft niet opgeleid te zijn tot docent. Wel volgen zij een korte training. Een vrijwilliger maakt meestal 1 à 2 uur per week tijd om een deelnemer of een klein groepje te begeleiden. Dit zorgt voor een kleine en veilige leeromgeving, wat belangrijk kan zijn voor de leermotivatie. Leren onder begeleiding van een vrijwilliger is uiteraard goedkoper dan leren via een docent. Onderzoek heeft aangetoond dat leereffecten het best bereikt kunnen worden als deze vrijwilligers begeleid worden door een docent. Tel mee met Taal sprak twee vrijwilligers over hun ervaringen met het begeleiden van een taalgroep voor Oekraïense ontheemden:  

Meer informatie over leren met een vrijwilliger: 

• Stichting Het Begint met Taal - Tips voor taalcoaches en taalcoördinatoren om Oekraïners te helpen. 
• Kletsmaatjes – Kletsmaatjes is een initiatief van Stichting Het Begint met Taal. Hierbij worden Nederlanders en nieuwkomers aan elkaar gekoppeld om wekelijks online met elkaar te kletsen.  
• ITTA/Het Begint met Taal - Hoe zet je vrijwilligers het beste in bij het oefenen van taal.   
• KleurRijker ‘Luister en leer’ - Een taalprogramma dat kosteloos beschikbaar is gemaakt voor alle vluchtelingen uit Oekraïne. Om kennis te maken met de Nederlandse taal. Het kan zelfstandig, met een vrijwilliger of met een docent ingezet worden.  
• Oefenen.nl - heeft een programma gemaakt voor begeleiders, coördinatoren en taalvrijwilligers om mensen uit Oekraïne zo snel mogelijk te kunnen helpen met de Nederlandse taal. Ook praktische tips om Nederlands te leren en te wennen in de Nederlandse samenleving. Let op: op een IP-adres kunnen maximaal twee accounts worden afgesloten.

Zelfstudie 

Bij zelfstudie leren mensen zelfstandig, zonder begeleiding van een docent of vrijwilliger. Deze manier van leren is alleen mogelijk voor mensen met studievaardigheden. Mensen die in Oekraïne weinig onderwijs hebben gevolgd, hebben weinig leerstrategieën op basisvaardigheden. Zelfstudie is voor hen geen optie. Veel van de zelfstudiemogelijkheden zijn online; Oekraïners hebben daarvoor uiteraard wel de beschikking over een computer of tablet en wifi nodig.  

Voor zelfstudie zijn onder andere de volgende programma's geschikt: 

• Oefenen.nl - Speciaal voor begeleiders, coördinatoren en taalvrijwilligers. Zodat je mensen uit Oekraïne zo snel mogelijk kan helpen met de Nederlandse taal. Ook praktische tips om Nederland te leren en te wennen in de Nederlandse samenleving. Let op: op een IP-adres kunnen maximaal twee accounts worden afgesloten.  
• KleurRijker ‘Luister en leer’ - Een taalprogramma dat kosteloos beschikbaar is gemaakt voor alle vluchtelingen uit Oekraïne. Om kennis te maken met de Nederlandse taal. Het kan zelfstandig, met een vrijwilliger of met een docent ingezet worden. 
• Duolingo - Een platform waarop gebruikers gratis taal kunnen leren.  

Handige links 

• Nieuwsbericht Taallessen voor Oekraïense vluchtelingen?  
• Vluchtelingenwerk over steun aan Oekraïense vluchtelingen 
• Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners  
• RefugeeHelp online startpunt voor en over Oekraïense vluchtelingen  
• Overzicht van Rijksinformatie over vluchtelingen uit Oekraïne 

Kanttekening 

De tragedie die zich afspeelt in Oekraïne maakt veel los. Veel mensen zijn bereid om Oekraïense vluchtelingen hulp te bieden. We hebben signalen ontvangen dat er sprake kan zijn van verdringing, dan krijgen Oekraïense vluchtelingen voorrang op een cursus terwijl andere mensen daar al langer op wachten. Dit is iets om alert op zijn wanneer er keuzes gemaakt worden.  

De inhoud van dit artikel vullen we aan wanneer nieuwe informatie beschikbaar komt. Heb je een aanvulling op of een vraag over dit artikel? Neem dan contact met ons op.